Słownik pojęć szachowych

Podstawy

• Szach — atak na króla.
• Szach-mat — atakowany król jest szachowany i nie ma legalnego posunięcia unikającego szacha co kończy partię.
• Materiał — wartość figur gracza.
• Wartość materialna figur — Hetman 9, Wieża 5, Goniec 3, Skoczek 3, Pion 1
• Pat — brak możliwości wykonania legalnego ruchu, pomimo że król nie jest szachowany, co powoduje remis.
• Krótka roszada — jednorazowy ruch króla w stronę wieży na h1 (białe) lub h8 (czarne).
• Długa roszada — jednorazowy ruch króla w stronę wieży na a1 (białe) lub a8 (czarne).
• En passant — (bicie w przelocie) — specjalne bicie piona możliwe bezpośrednio po ruchu przeciwnika o dwa pola.
• Promocja — awans piona po dotarciu na ostatnią linię na dowolną figurę.

Inicjatywa

• Centrum — kluczowa strefa na szachownicy, czyli pola d4, e4, d5, e5.
• Inicjatywa — przewaga jednego gracza nad drugim.
• Wymiana — zbicie figury o tej samej wartości i samemu będąc zbitym.
• Tempo — "jednostka czasu" w partii, tempo można zyskać wykonując ruch figury z atakiem lub groźbą.
• Mobilność — swobodne przemieszczanie się figury po szachownicy.
• Plan — pomysł na poprawę pozycji lub atak.

Taktyka

• Widełki — atak figury na co najmniej dwie figury przeciwnika nie mogąc zostać powstrzymanym.
• Związanie — figura nie może się ruszyć bez odsłonięcia więcej wartej figury lub króla.
• Odkryty atak — po wykonaniu ruchu figurą ujawnia się atak drugiej.
• Odkryty szach — po wykonaniu ruchu figurą następuje odkryty atak na króla.
• Podwójny atak — równoczesne stworzenie dwóch groźb.
• Zwabianie — zmuszenie przestawienia figury przeciwnika podstępem na niekorzystne pole.
• Odciągnięcie — zmuszenie figury do opuszczenia ważnego pola.
• Przeciążenie — jedna figura wykonuje kilka zadań jednocześnie np. obronnych i nie może ich spełnić.
• Pułapka — ustawienie figur mające skłonić przeciwnika do błędu.
• Błąd (blunder) — poważny błąd taktyczny pogarszający pozycję lub powodujący utratę materiału.

Piony

• Izolowany pion — pion bez pionów sąsiednich.
• Zdublowane piony — dwa piony jednego gracza na tej samej linii.
• Wolny pion — pion bez przeciwnych pionów na tej samej i sąsiednich liniach.
• Łańcuch pionowy — połączone piony wzajemnie się broniące.
• Atak mniejszościowy — atak mniejszą liczbą pionów na skrzydle, na którym przewagę ma przeciwnik.
• Przełom pionowy — poświęcenie lub pchnięcie piona w celu otwarcia linii.

Pozycja

• Gambit — celowe poświęcenie piona aby osiągnąć szybki rozwój i przejąć inicjatywę.
• Fianchetto — ustawienie gońca na b2/g2 (b7/g7) po ruchu pionem b/g.
• Pozycja otwarta — pozycja z otwartymi liniami i przekątnymi.
• Pozycja zamknięta — pozycja z zablokowanymi liniami przez struktury pionowe.

Ustawienia

• Przewaga materialna — posiadanie figur o większej wartości.
• Przewaga pozycyjna — lepsza koordynacja figur, słabości u przeciwnika, szybszy rozwój, lepsza struktura pionów.
• Bateria — ustawienie figur na tej samej linii (np. hetman + wieża) aby wzmocnić atak.
• Linia otwarta/półotwarta — linia bez pionów lub tylko z pionami jednej strony.
• Placówka — silne pole dla figury.

Końcówka

• Opozycja — pomiędzy królami jest tylko jedno pole odstępu.
• Zugzwang — każdy wykonany ruch pogarsza pozycję.
• Reguła kwadratu — reguła oceny, czy król zdąży powstrzymać piona przed promocją.
• Wieczny szach — powtarzanie szachów prowadzące do remisu przez powtórzenie pozycji.